వారి అనువాద ప్రజ్ఞ చిరస్మరణీయం by - కె.పి.అశోక్‌కుమార్‌
----------------------------------------------------------------
[Nava telangana -6 nov 2016]
అక్టోబర్‌ విప్లవం శత వసంతోత్సవాల ఆరంభం గురించి ప్రస్తావించుకోగానే మొదట గుర్తుకొచ్చేది సోవియట్ సాహిత్యమే. 'ప్రగతి', 'రాదుగ' ప్రచురణాలయాల నుంచి వెలువడిన అనువాదాల పరంపర తెలుగు సమాజంపై, సాహిత్యంపై చూపిన ప్రభావం అపారమైంది. ఇవాళ సోవియట్ రష్యా అంతర్థానమై ఉండొచ్చు. కానీ ఆ అనువాదపు వెలుగుల ప్రభావం ఏదో రూపాన తెలుగు నేలపై నిలిచే వుంది. అనువాదాన్ని ఒక తపస్సుగా నిర్వహించిన ఆయా సృజనశీలుర మహత్తర కృషి అపూర్వమైంది.
ఆ పుస్తకాలు అందుబాటులో లేకపోవచ్చు. వాటిని తిరిగి ముద్రించి వ్యాప్తి చేసే అవకాశాలు వున్నాయి. కనుకనే నాడు సోవియట్ సాహిత్యాన్ని, ఇతరేతర రచనల్ని తెలుగులోకి అనువదించిన వారి కృషి స్మరించుకోదగింది.
క్రొవ్విడి లింగరాజు చేసిన గోర్కీ 'అమ్మ' అనువాదం అత్యంత ఉత్తేజపూరిత రచన. ఇక వుప్పల లక్ష్మణరావు, కొండేపూడి లక్ష్మీనారాయణ, రాచమల్లు రామచంద్రారెడ్డి, ఆర్వియార్‌, నిడమర్తి ఉమా రాజేశ్వరరావు, కేశవగోపాల్‌, కొడవటిగంటి కుటుంబరావు, మహీధర, డాక్టర్‌ పరుచూరి రాజారాం వంటి అనేకులు చేసిన అనువాదాలు పాఠకప్రపంచం మీద వేసిన ముద్ర విశేషమైంది.
క్రొవ్విడి లింగరాజు చేసిన గోర్కీ 'అమ్మ' అనువాదం అత్యంత ఉత్తేజపూరిత రచన. ఇక వుప్పల లక్ష్మణరావు, కొండేపూడి లక్ష్మీనారాయణ, రాచమల్లు రామచంద్రారెడ్డి, ఆర్వియార్‌, నిడమర్తి ఉమా రాజేశ్వరరావు, కేశవగోపాల్‌, కొడవటిగంటి కుటుంబరావు, మహీధర, డాక్టర్‌ పరుచూరి రాజారాం వంటి అనేకులు చేసిన అనువాదాలు పాఠకప్రపంచం మీద వేసిన ముద్ర విశేషమైంది.
సోవియట్ సాహిత్యాన్ని అనువాదం చేసిన వారిలో వుప్పల లక్ష్మణరావు గారి గురించి ప్రత్యేకంగా చెప్పుకోవాలి. ఈయన మాస్కోకు మొదటిసారి 1956లో వెళ్ళారు. అక్కడ లెనిన్‌గ్రాడ్‌లో జరిగిన ఒక సమావేశంలో ఉత్తర భారత భాషా, సంస్కృతుల అధ్యయనానికే సోవియట్ విజ్ఞాన పరిషత్‌ పరిమితం కావడాన్ని ప్రశ్నించారు. దక్షిణాది ప్రాంత చరిత్ర, భాష, సంస్కృతుల ఔన్నత్యాన్ని వివరంగా చెప్పారు. తెలుగు భాష ప్రాశస్త్యాన్ని ప్రత్యేకంగా ప్రస్తావించారు.
దీని ప్రభావం తర్వాత కాలంలో పనిచేసింది. 1967లో మాస్కోలో 'ప్రగతి' ప్రచురణాలయంలోనూ, మాస్కో రేడియోలోనూ తెలుగు భాషను ప్రవేశపెట్టారు. అనువాదాలు చేయించడం, పుస్తకాలు ప్రచురించడం, తెలుగు కార్యక్రమాల ప్రసారాలు వేగం పుంజుకున్నాయి. వుప్పల లక్ష్మణరావు పదమూడేళ్ళు మాస్కోలో ఉన్నారు. మార్క్సిజం, లెనినిజానికి సంబంధించిన సిద్ధాంత గ్రంథాలను చక్కటి తెలుగులోకి అనువదించారు. అలాగే గోర్కీ, గోగోల్‌, టాల్‌స్టారు, చింగీజ్‌ ఐత్‌మాతోవ్‌ లాంటి ప్రసిద్ధ సోవియట్ రచయితల రచనల్ని సరళ సుందరమైన రీతిలో తెలుగు చేశారు.
ఈ క్రమాన పట్టుబట్టి రష్యన్‌ భాషను నేర్చుకొని తెలుగు-రష్యన్‌ నిఘంటువును రూపొందించారు. సోవియట్ రచనల్ని తెలుగు చేసిన అనువాదకుల్లో వుప్పల లక్ష్మణరావు కృషి ప్రత్యేకమైంది. మనలో చాలామంది ఇష్టపడే జమీల్యా నవలను రసరమ్యరీతిన అనువాదం చేసింది వుప్పల లక్ష్మణరావు గారే. మిహయిల్‌ షోలోకోవ్‌ కథల అనువాదం కూడా వారిదే. ఇక 'నొప్పి డాక్టరు'ను ఆర్వియార్‌ అనువాదం చేశారు.
'యుద్ధం స్త్రీ ప్రకృతికి విరుద్ధం' అనే పుస్తకాన్ని నిడమర్తి ఉమారాజేశ్వరరావు అనువదించారు. అలెక్సీయేవిచ్‌ స్వెత్లానా రచన ఇది. ఈమెకు గత ఏడాది నోబెల్‌ సాహిత్య పురస్కారం లభించింది. ఈ పుస్తకాన్ని 1988లో 'ప్రగతి' ప్రచురణాలయం ముద్రించింది. 1941-45 మధ్యన జరిగిన యుద్ధంలో పాల్గొన్న స్త్రీల పోరాట అనుభవాల్ని, సంవేదనల్ని వ్యక్తం చేసిన గ్రంథమిది. మంగోలుల మహానేత జెంఘిజ్‌ఖాన్‌ గురించి వి.యాన్‌. రాసిన నవలకు ఆర్వియార్‌ చేసిన అనువాదం బావుంది. జెంఘిజ్‌ఖాన్‌ గురించి సమగ్ర అవగాహనని కల్పించే అద్భుత రచన ఇది.
ఇవాన్‌ తుర్గేనెవ్‌ రచించిన 'తండ్రులు కొడుకులు' 330 పేజీలకి పైన ఉన్న నవల.
ఇవాన్‌ తుర్గేనెవ్‌ రచించిన 'తండ్రులు కొడుకులు' 330 పేజీలకి పైన ఉన్న నవల.
కొండేపూడి లక్ష్మీనారాయణ అనువాదం చేశారు. చదవడం మొదలుపెట్టాక చివరి పేజీవరకు తన వెంట లాక్కువెళ్ళగలిగే లక్షణం ఉన్న నవల. గోర్కీ వ్యాసాలు, లేఖలు, ఇంటర్వ్యూలతో కూడిన 'స్వర్ణపిశాచి నగరం' అనే పుస్తకాన్ని కూడా లక్ష్మీనారాయణ అందమైన తెలుగులోకి తీసుకొచ్చారు.
నికార్సయిన బంగారం మాత్రమే కాలపు గీటురాయి మీద నిలుస్తుందంటారు. ఈవిధంగా నిలిచే వెలిగే మహారచయిత టాల్‌స్టారు. యుద్ధమూ-శాంతీ, కోసక్కులు, అన్నా కరేనినా, పునరుత్థానం వంటి అద్భుత రచనలు చేసిన టాల్‌స్టారు కలం నుంచి జాలువారిన మరో మహాద్భుత రచన 'విషాద సంగీతం'. దీనికి ఆర్వియార్‌ చేసిన అనువాదం చదివి అబ్బురపడతాం. ఇది కూడా మూడు వందల పేజీలకు పైగా ఉన్న పుస్తకం. విషాద సంగీతంతో పాటు విందునాట్యం తర్వాత మరికొన్ని గొప్ప కథలున్నాయి. ఈ పుస్తకం చదవడమే గొప్ప అనుభవం. శతాధిక గ్రంథకర్తగా పేరొందిన ఆర్వియార్‌ పేరిట ఒక అనువాద పురస్కారాన్ని 'విశాలాంధ్ర' ఏర్పాటు చేస్తే బావుంటుంది.
అన్నా కరేనినా తర్వాత చాలా బాగా నచ్చిన పుస్తకం 'విషాద సంగీతం'. ''టాల్‌స్టారుకి సొంత, విశిష్ట వైలక్షణ్యం వుంది. మరెవ్వరూ మానవ అంతరంగపు లోతుల్లోకి యింత గాఢంగా చొచ్చుకు పోలేదు. యింత విస్తారంగా విశ్లేషించలేదు'' అని సోవియట్ సాహిత్య విమర్శకుడు ద్మిత్రీ పీసరెవ్‌ అంటారు. ఇది అక్షరాలా నిజం. అందువల్లనే రష్యన్‌ సాహిత్యంలో టాల్‌స్టారు అత్యధికులకు ప్రీతిపాత్రుడైన రచయిత.
ఆర్మీనియన్‌ కథల సంకలనం 'కొండగాలీ కొత్త జీవితం' మరో ఆకర్షణీయమైన పొత్తం. నిడమర్తి ఉమా రాజేశ్వరరావు, కేశవగోపాల్‌ అనువాదమిది. 1979లో వచ్చిన ఈ సంకలనంలోని కథలు ఇప్పటికీ ఎంతో తాజాగా కనిపిస్తాయి. మానవుల భావోద్వేగాల్ని సృజించడంలో ఆయా రచయితలు చూపిన ప్రజ్ఞ అనూహ్యమైంది. కథలు రచించేవారు మరల మరల చదవదగ్గ మంచి పుస్తకమిది.
ఆర్మీనియన్‌ కథల సంకలనం 'కొండగాలీ కొత్త జీవితం' మరో ఆకర్షణీయమైన పొత్తం. నిడమర్తి ఉమా రాజేశ్వరరావు, కేశవగోపాల్‌ అనువాదమిది. 1979లో వచ్చిన ఈ సంకలనంలోని కథలు ఇప్పటికీ ఎంతో తాజాగా కనిపిస్తాయి. మానవుల భావోద్వేగాల్ని సృజించడంలో ఆయా రచయితలు చూపిన ప్రజ్ఞ అనూహ్యమైంది. కథలు రచించేవారు మరల మరల చదవదగ్గ మంచి పుస్తకమిది.
రష్యన్‌ సాహిత్యంలో చెప్పుకోదగ్గ మరో మంచి నవల 'మన కాలం వీరుడు'. లేర్మంతోవ్‌ రచించిన ఈ నవలకి ఆర్వియార్‌ చేసిన అనువాదం రసరమ్యమైంది. వాస్తవికతకు దర్పణం పట్టే గొప్ప నవలగా అభివర్ణిస్తారు ఆర్వియార్‌. అంతేగాక రష్యన్‌ సాహిత్యంలో తొలి గొప్ప మనో విశ్లేషణాత్మక నవల కావడం విశేషం. సకల యూరోపియన్‌ భాషల్లోకి అనువాదమైన ఈ నవల ప్రపంచ సాహిత్యంలోనే ఉత్తమ కళాఖండంగా పేరొందింది.
సోవియట్ సాహిత్య అనువాదాల్లో వచనానికే అధిక ప్రాధాన్యం. కవిత్వ అనువాదాలు చాలా అరుదు. ఆ అరుదైన వాటిలో ఆణిముత్యం మయకోవ్‌స్కీ రచించిన 'లెనిన్‌' కావ్యానికి శ్రీశ్రీ చేసిన అనువాదం. దీనిని 1924లో మయకోవ్‌స్కీ రచించారు. రష్యన్‌ విప్లవంపై వచ్చిన అరుదైన ఆధునిక కావ్యం ఇది. ఈ కావ్యాన్ని చదువుతుంటే ఓ మహౌద్వేగానికి లోనవుతాం. అంతటి శక్తి, వైశిష్ట్యం ఈ కావ్యానికి వుంది. ఈ అనువాదం శ్రీశ్రీ ప్రతిభను మరోసారి లోకానికి చాటింది. ఇలాంటి కావ్యాల్ని అప్పుడప్పుడు చదవాలి. ముఖ్యంగా కవిత్వం రాసేవారు పఠించదగ్గ గొప్ప కావ్యమిది.
దోస్త్‌యేవస్కీ రచించిన 'నేరము-శిక్ష', 'పేదజనం శ్వేతరాత్రులు' వంటి పుస్తకాల్లోని సృజనశక్తి అనుపమానమైంది. తల్లీ భూదేవి, గులాబీ మేఘాలు, తొలి ఉపాధ్యాయుడు, మానవుడే మహాశక్తి సంపన్నుడు వంటి రచనల ప్రాశస్త్యం చెప్పనలవి కానిది. అలాగే బాలసాహిత్యం ఎంతో ఉత్తేజపూరితంగా ఉండేది. ఈవిధంగా సోవియట్ సాహిత్యంలోని ప్రతి పుస్తకం పాఠకుల్ని ఉద్దీపింపజేస్తుంది.
పెట్టుబడిదారీ అర్థశాస్త్రం పుస్తకాన్ని రాచమల్లు రామచంద్రారెడ్డి అనువదించారు. ఆర్థికశాస్త్రానికి సంబంధించి వారు సృజించిన పరిభాష రాజకీయ, ఆర్థిక శాస్త్ర గ్రంథాల అనువాదానికి ఒక ఒరవడి పెట్టింది. కాగా, నిత్యజీవితంలో భౌతికశాస్త్రం రెండు భాగాలను కొడవటిగంటి కుటుంబరావు అనువదించారు. దాదాపు ఆరు వందల పేజీల గ్రంథమిది. అలాగే మానవ శరీర నిర్మాణ శాస్త్రం, శరీర ధర్మశాస్త్రం అనే గ్రంథాన్ని డాక్టర్‌ పరుచూరి రాజారాం అనువదించారు. ఇది ప్రతి ఇంటా ఉండాల్సిన పుస్తకం. ఇందులోని భాష కూడా సులభగ్రాహ్యంగా ఉంటుంది.
సాహిత్యమే గాక విద్యా, వైద్య, శాస్త్ర, సాంకేతిక రంగాలకు సంబంధించిన పుస్తకాలు ఎన్నో రష్యన్‌ భాషలోంచి అనువాదమై తెలుగు నేలపై విజ్ఞానకాంతుల్ని ప్రసరింపజేశాయి. ఇందుకు దోహదం చేసిన అనువాదకుల్ని సదా స్మరించుకోడం మన బాధ్యత.
సోవియట్ సాహిత్యం చదవడం వల్ల మన భాష కూడా మెరుగవుతుంది. తెలుగు భాషలోని అందచందాల్ని రమణీయమైన రీతిలో వాడుకున్నారు అనువాదకులు. అందువల్లనే సాహిత్యరంగంలో, మీడియాలో పనిచేస్తున్నవారు సోవియట్ సాహిత్యాన్ని ప్రత్యేకించి చదవాలి. అనువాదంలో సరళ సుందరమైన శైలిని సంతరించుకోడానికి కూడా సోవియట్ సాహిత్యం చదవడం ఉపకరిస్తుంది. ఒకతరం తెలుగువారు సమాదరించిన సోవియట్ సాహిత్యాన్ని చదవడం ఈతరం తెలుగు పాఠకులకు చక్కని అనుభవం.
సోవియట్ సాహిత్యం చదవడం వల్ల మన భాష కూడా మెరుగవుతుంది. తెలుగు భాషలోని అందచందాల్ని రమణీయమైన రీతిలో వాడుకున్నారు అనువాదకులు. అందువల్లనే సాహిత్యరంగంలో, మీడియాలో పనిచేస్తున్నవారు సోవియట్ సాహిత్యాన్ని ప్రత్యేకించి చదవాలి. అనువాదంలో సరళ సుందరమైన శైలిని సంతరించుకోడానికి కూడా సోవియట్ సాహిత్యం చదవడం ఉపకరిస్తుంది. ఒకతరం తెలుగువారు సమాదరించిన సోవియట్ సాహిత్యాన్ని చదవడం ఈతరం తెలుగు పాఠకులకు చక్కని అనుభవం.
